Vatan, üzerinde yaşayanların uğruna canını verebileceği toprak parçasıdır. Bunun da ötesinde, o toprağın üzerinde yaşayanların geniş kitleler tarafından karşılık bulmuş değerleri, değerlileri ve genel kabulleridir. Bunların harmanlanmasıyla ortak bir zemin oluşturulur. Bu ortak zeminde bir araya gelen fertler, kendilerini o değerlerin yaşatılmasına memur sayarlar.
Aynı veya benzer gelenek ve görenekleri paylaştığımız, dinî ve içtimaî değerlerle adeta etle kemik gibi bütünleştiğimiz toprak parçasına “vatan” diyoruz. Vatan, alelâde bir toprak parçası değildir. Toprağı vatan yapan bir kısım maddi ve manevî değerler mevcuttur. Töre, dil, din ve tarih bunların başında gelir. Bu unsurlar birlik ve beraberliğimizin çimentosudur. Onlara sımsıkı sarıldığımız müddetçe gerçek kimliğimizi muhafaza etmiş oluruz. Bu değerlerden kopanlar, günün birinde melez bir varlık oluverirler.
Vatan; kadınından erkeğine, büyüğünden küçüğüne, zengininden fakirine geniş bir aile gibidir. Bu ailede doğuştan getirilen ve sonradan kazanılan statüler değişse de herkesin görev ve sorumlulukları bellidir. Buradaki birlik ve beraberlik huzurun yegâne kaynağıdır.
Alelâde coğrafyayı vatan yapan asli unsurlar ortak ruhu teşkil eden dinî ve milli duygu ve düşüncelerdir. Buna cami (kilise, manastır), saray, köşk, okul (eskiden medrese) ve müze gibi maddi (somut) değerlerimizi de katabiliriz. Sadece üzerinde yaşayanlar değil ebediyete irtihal eden ölülerimiz de bu toprağın vatan olmasındaki aslî unsurlardandır.
Bir toprak parçasının vatan telâkki edilmesinde dil (lisan) olmazsa olmazdır. Dil birliği millet olmanın esasıdır. Zira birlik ve beraberliğin çimentosu kabilindendir dil. Yahya Kemal’in şu sözü bunun en öz ve en güzel ifadesidir: “Türkçenin çekilmediği yerler vatandır. Ancak çekildiği yerler vatanlıktan çıkar. Vatanın kendi gövde ve ruhu Türkçedir.”
İnsan haysiyetiyle ve hamiyetiyle en çok da üzerinde yaşadığı toprağa benzer. Başka bir deyişle vatan bizim tek yumurta ikizimizdir. Onunla benzerliklerimiz saymakla bitmez.
“Vatan sevgisi imandandır.” diye buyurmuş sevgili Peygamberimiz. Vatan bizim namusumuz ve iffetimizdir. Zira vatan işgal altında olursa namus da iffet de kalmaz. Milletlerin büyüklüğü arazilerinin genişliğiyle ölçülemez, vatanlarına bağlılıklarıyla ölçülür.
Ülkeler eğitim sistemlerinde vatanseverliği önceler. Çünkü vatanseverlik vatanın yücelmesine ve yükselmesine omuz vermektir. Vatanın çıkarlarını kendi şahsî çıkarlarından çok daha önde görmektir. Gaye millet iradesi ile birey iradesini aynı noktada birleştirmektir.
Fertlere vatanseverlik duygusu daha çok tarih ve edebiyat derslerinde yüklenir. Zira edebiyatta şair ve yazarlar milletlerin ortak kıymet hükümlerini edebî türler aracılığıyla geniş kitlelere aşılarlar. Tarih ise milletlerin ortak paydasıdır. Fertler bu ortak paydada bir araya gelerek geleceği şekillendirirler. Bu da kıymet hükümlerinin birlikteliğini sağlar.
Vatanseverlik duyguların en asili, en azametlisi ve en mukaddesidir. Onu şovenizmle (aşırı ulusçulukla) karıştırmamak gerekir. Kanaatimce soylu bir duygu olan vatanseverliği hakkıyla ve lâyıkıyla hissetmeyenler gerçek insan (hele de vatandaş) vasfı taşı(ya)mazlar. Öte yandan vatanseverlik, ispatı gerektiren bir iddiadır; kuru bir hamaset değildir. Vatanseverlik, başkalarının sırtına yük olmak değil başkalarının omzundaki yükü alabilmektir. Usta şair Tevfik Fikret’in de dediği gibi “Vatan çalışkan insanların omuzları üstünde yükselir.”
Vatanseverlik sadece nimetleri değil çileleri de paylaşmaktır. Tabir caizse iyi bir (ask)ere iyi bir komutan, iyi bir komutana iyi bir (ask)er olabilme azim ve kararlılığıdır.
Vatanseverlik, kişi her ne iş yaparsa yapsın (mesleği ne olursa olsun) işini (vazifesini) özenerek bezenerek en iyi şekilde (adam gibi) yapmasıdır. Bu hususta Atatürk’ün şu veciz sözünü kulaklarımıza küpe etmemiz gerekir: “Vatanını en çok seven görevini en iyi yapandır.” “Ben bir fert olarak ne yapabilirim?” dememek gerekir. Zira unutmamak gerekir ki “Bir çivi bir nalı, bir nal bir atı, bir at bir insanı, bir insan da bir ülkeyi kurtarır.”
Ne güzel söylemiş hulefa-i raşidinin son halkası olan Hz. Ali “Şahsınıza kötülük eden bir düşmanı affediniz, lâkin vatanınıza ve milletinize kötülük eden bir kimseyi asla affetmeyiniz.” diye. Nihai düşüncem odur ki vatan varsa her şey vardır, vatan yoksa hiçbir şey yoktur. Vatanseverlik ölümü göze alabilmektir. Zira vatan toprağında ölmek bile saadettir. Gelin bu mevzuya dair son sözü tarafımdan kaleme alınan bir şiirle tamamlayalım: “Uğrunda ölmeye ant içmişim ben/Toprağı bir ekip bin biçmişim ben/Vatanı kendime yâr seçmişim ben/Sensin sol yanımda atanım benim!/Biricik sevgilim vatanım benim!//Gurbete düşene âhsın, kedersin/Yaşlı gözlerimde nasıl tütersin? /Başka yâr aramam, bana yetersin/Yüreğime huzur katanım benim!/Biricik sevgilim vatanım benim!//Sendedir umudun çerağı sende/Hasret yolcusunun durağı sende/Her şeyin yakını, ırağı sende /Düşmana kaşını çatanım benim!/Biricik sevgilim vatanım benim!//Şereflidir mâzin, şanla doludur/Ay yıldızlı bayrak kanla doludur/Mübarek toprağın canla doludur/Hürriyet zevkini tadanım benim!/Biricik sevgilim vatanım benim!/Minarelerinde ezanların var/Gül yüzlü baharın, hazanların var/Şanlı destanını yazanların var/Gönül döşeğinde yatanım benim!/Biricik sevgilim vatanım benim!//Kalbim yalnız senin için atacak/Kara toprak bir gün bizi yutacak/Ölüm de dirim de sende yatacak/Sensin sol yanımda atanım benim!/Biricik sevgilim vatanım benim!”
