Ateşle barutun bir arada yaşamaya mecbur kılındığı coğrafya: Kafkasya
Kafkasya, Taman Yarımadası’ndan başlayıp Apşeron Burnu’na kadar uzanan Kafkas Dağları’nın kuzey ve güneyindeki bölgedir. Karadeniz-Hazar Denizi arasında Doğu-Batı paralelindeki beş bin metreden fazla yükseklikteki sıradağlar Kafkaslar olarak adlandırılmaktadır. Kafkasya’nın doğusunda Hazar Denizi, batısında Karadeniz, güneyinde Çoruh, Arpaçay ve Aras nehirleri bulunmaktadır. Kuzey sınırları Maniç Bölgesi kabul edilmektedir. Coğrafi olarak Kafkasya, Kuzey ve Güney olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Rusya Federasyonu sınırları içinde yer alan sözde özerk Adige, Karaçay-Çerkes, Kabardin-Balkar, Kuzey Osetya, Çeçenistan, İnguşetya ve Dağıstan Cumhuriyeti “Kuzey Kafkasya” olarak adlandırılırken; Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Abhazya, Acara, Dağlık Karabağ, Nahçivan ve Güney Osetya da “Güney Kafkasya” bölgesi olarak bilinmektedir.
Kafkasya, tarih boyunca birbirinden farklı özellikler taşıyan birçok kavme ev sahipliği yapmıştır. Bir anlamda kültür ve medeniyetler arasında kavşak noktası olma özelliği taşımıştır. Bu yönüyle de stratejik önemi büyüktür. Bu nedenledir ki söz konusu bölgeye birçok büyük devlet ilgi ve istek duymuştur. Bu yönüyle hep bir mücadele alanı olmuştur.
Kafkasya’ya ilgi duyan devletlerden biri de Osmanlı Devleti’dir. Osmanlı, özellikle gücünün zirvesine çıktığı 15. yüzyılda ilgisini bu bölgeye yoğunlaştırmıştır. Fakat aynı bölgede nüfuz sahibi olmak isteyen Rusya, bu konuda Osmanlı’nın önünü kesmiştir. 1739’da Azak’ın, 1783’te de Kırım’ın Rusya’nın eline geçmesiyle Karadeniz’in “Osmanlı Gölü” olma özelliği ortadan kalkmıştır. Bu durum Osmanlı’nın Kafkaslardan vazgeçmesi anlamına gelmemelidir. Aksine Osmanlı bu bölgeye daha da büyük bir önem vermiştir. Bütün bu ikili mücadeleler devam ederken üçüncü ve dördüncü güç olarak da Fransa ve İngiltere sömürgeci bir mantıkla bölgede varlığını sürdürme gayreti içerisinde olmuştur.
Daha evvel de vurguladığımız gibi Kafkasya tarih boyunca jeopolitik ve jeostratejik önemi dolayısıyla tüm devletlerin ilgi merkezi olmuştur. Çok kültürlü bir yapıya sahip olan Kafkasya; tarihî süreç içerisinde çeşitli boyların, dillerin ve kültürlerin harmanlandığı kadim bir medeniyet merkezidir. Başka bir deyişle medeniyetlerin buluşma noktasıdır.
Tarih boyunca Kafkasya’da yerleşen milletler ve topluluklar
Vaktiyle Kafkaslarda farklı milletler hayat sürmüştür. Bu milletlerden biri de Çerkeslerdir. Çerkesleri Hazar olarak görenler de mevcuttur. 24 boydan meydana gelen Çerkeslerin de Türklere mensup olduğunu söylemektedirler. Buna delil olarak da Türkmenistan’da yaşayan Türkmenlerin bir kolunun adının Çerkes olması gösterilmektedir. Çerkeslerin 24 boyundan en çok bilinenleri Abazalar ve Kabartaylardır.
Kafkasya’nın bilinen (yaygın) milletlerinden biri de Çeçenler (Nohçiler) ve İnguşlardır. Çeçenler çoğunluğu teşkil eden Nohçiler ve İnguşlar diye iki kabileye ayrılır. Nohçiler, Argun Havzası’nda, İnguşlar ise Asa Havzalarındadır. Bağımsızlıklarına son derece düşkün olan Çeçenler doğuda Dağıstanlılar ve Andeal (Kumuk)’larla; batıda ise Asetinler ve Kabartaylarla komşudurlar. Ataerkil (pederşâhî) bir aile yapıları vardır. VIII. asırda İslâmiyet’i kabûl eden Çeçenler, Şâfî mezhebine mensupturlar.
Kadim Kafkasya’nın yaygın milletlerinden üçüncü sırada gelenleri ise Karaçay ve Balkarlardır. Rusya’da yayınlanan çeşitli eserlerde Karaçayların Türk oldukları iddia edilmektedir. Karaçaylar, Rusya Federasyonu’na bağlı Karaçay-Çerkes Özerk Cumhuriyeti’nde yaşamaktadır. Büyük Kafkas dağlarının batı bölümünde ve kuzey yamaçlarında yer alan bu cumhuriyetin başkenti ise Çerkesk’tir.
